Trên thế giới không có phân chia rõ ràng khái niệm Hoang mạc hay Sa mạc mà chỉ dựa theo quy định những vùng lãnh thổ có lượng mưa hàng năm dưới 250mm. Và tên gọi chung của dạng lãnh thổ này là Desert mà thôi.

Tuy nhiên, để rõ ràng hơn theo hiểu nghĩa quen thuộc thì sa mạc sẽ được dùng chỉ hoang mạc cát. Do đó, chúng ta có thể tìm ra hoang mạc lớn nhất thế giới và sa mạc lớn nhất thế giới.

Hoang mạc lớn nhất thế giới là?

Tính theo diện tích, đáp án là hoang mạc Nam Cực. Đây là dạng hoang mạc lạnh với 14,2 triệu km2, bề mặt được bao phủ bởi băng tuyết.

Nam Cực được xếp là một lục địa, là nơi duy nhất chỉ toàn băng tuyết, lạnh nhất thế giới. Lượng mưa tại đây dưới 50mm một năm và ở dạng tuyết nên ở đây lượng nước cực khan hiếm. Khí hậu tại Nam Cực khắc nghiệt với cái lạnh trung bình -50 độ C và độ ẩm thấp, nước đóng băng rất nhanh. Theo nhà khoa học Jonathan Wille chia sẻ với Live Science thì khí hậu Nam Cực rất khắc nghiệt, có một số khu vực thậm chí suốt 2 triệu năm qua không có giọt nước, giọt mưa nào như thung lũng khô McMurdo. Nơi đây có tốc độ gió 320km/h, cao nhất trên thế giới. Do đó mà độ ẩm NC cực thấp, núi che mây, gió mạnh, khắc nghiệt lắm.

Lớp băng tại Nam Cực dày trung bình 1-1,6km và khối lượng băng của châu lục nếu được “rã đông” thì sẽ bằng 90% lượng nước toàn Trái Đất. Những động vật sinh sống tại đây như chim cánh cụt, hải cẩu, gấu trắng …và một số loài chim khác. Nơi gió lạnh nhất, khắc nghiệt này không có cư dân sinh sống. Hiện có khoảng 1000 nhà nghiên cứu tạm trú để nghiên cứu tại đây.

Những hoang mạc lớn khác trên thế giới

Hoang mạc Bắc Cực

Đối đầu với Nam Cực là hoang mạc Bắc Cực lớn thứ hai thế giới, với lãnh nguyên và băng bao trùm. Nơi đây có tuyết và băng thay đổi theo mùa, tầng đất đóng băng vĩnh cữu chứa phần lớn băng vĩnh cửu – băng ngầm đóng băng vĩnh vinh. Khu vực này chưa đài nguyên và biển Bắc Cực thì chứa băng biển theo mùa ở nhiều nơi.

Tuy nhiên khu vực Bắc Cực kéo dài đến lãnh thổ Hoa Kỳ, Canada, Đan Mạch, Greenland, Na Uy, Iceland, Thụy Điển, Phần Lan. Vì thế mặc dù có khí hậu cũng khắc nghiệt nhưng nơi đây cũng có hệ sinh thái, văn hóa độc đáo. Người dân thích ứng với điều kiện lạnh và khắc nghiệt để tạo nên các khu dân cư nhiều nền văn hóa. Nơi đây cũng có nhiều loại động vật như động vật có vú biển, chim, thực vật – động vật phù du, cá, động vật trên cạn, ….

Hoang mạc/ Sa mạc nóng lớn nhất Sahara

Theo định nghĩa quốc tế thì Sahara là hoang mạc lớn thứ ba thế giới. Nhưng xét theo nghĩa Sa là cát thì nơi đây là Sa mạc lớn nhất thế giới. Ngoài ra, nó đứng đầu về độ nóng.

Sahara diện tích 9 triệu km2 kéo dài qua 12 quốc gia tại khu vực Bắc Phi. Cùng với sự biến đổi khí hậu, hiện Sahara đang mở rộng diện tích, chiếm hơn 1/4 lục địa châu Phi.

Trái ngược với suy nghĩ sa mạc chỉ toàn đồi cát thì ở nơi đây cát chỉ chiếm khoảng 30%. Bên cạnh đó, Sahara còn có biển cát, đồng bằng sỏi, đồng bằng muối, thung lũng, núi, sông, suối, cao nguyên đá…

Trong quá khứ, Sahara vẫn có cây xanh, hệ sinh thái phong phú nhưng biến đổi khí hậu, nhiệt độ tăng sau đó mưa ít đi, lượng mưa trung bình chỉ khoảng dưới 100mm nên Sahara trở thành sa mạc như hiện tại.

Mặc dù vậy, với những địa hình đa dạng khác ngoài cát thì Sahara có cảnh quan không trơ trọi, khô cằn mà có những loài động thực vật khác nhau sinh sống. Những động vật sống ở Sahara là các loài biến nhiệt, nhiệt độ thay đổi theo môi trường và chúng có thể di chuyển trong thời tiết nắng nóng hay cực lạnh. Một số loài động vật có vúi và chim như lạc đà, linh dương, đà điểu, cáo sa mạc là những động vật hằng nhiệt sống trên sa mạc. Ngoài ra với sự chênh lệch của khí hậu theo không gian, thời gian nên Sahara cũng có nhiều khoáng sản dưới bề mặt. Một số khu vực đặc biệt như hồ đá “gueltas” còn có hệ sinh thái phong phú, không khắc nghiệt là nơi trú ẩn của nhiều sinh vật,

Sa mạc Ả Rập

Với diện tích 2,3 triệu km2, sa mạc này có lượng mưa trung bình dao động nhỏ hơn 100mm, một số vùng có thể có lượng mưa cao hơn, dao động 0-500mm. Theo địa điểm khác nhau thì độ khô nóng cũng khác nhau. Ở vùng trung tâm thì nhiệt độ có thể tới 54 độ C nhưng có vùng khác nhiệt độ thấp hơn 30 độ C, một số khu vực rìa sa mạc hoặc cao nguyên ẩm hơn, thỉnh thoảng có sương và sương mù nữa.

Hiện tại, con người đã khai thác vùng sa mạc này khá nhiều, họ tưới tiêu nên sa mạc đã đươc phủ xanh. Tuy vậy thói quen canh tác theo vòng tròn ở Ả Rập là đào xuống sâu mặc nước ngầm 20000 năm tuổi để lấy nước nên nếu sử dụng nước quá nhiều như hiện nay thì có thể mạch nước sẽ bị cạn trong khoảng 50 năm tới.

Sa mạc Gobi

Thuộc vùng lãnh thổ của Trung QUốc và Mông Cổ, Gobi có diện tích tới 1,3 triệu km2. Đây cũng là sa mạc rộng lớn nhất châu Á. Nhưng khác với các vùng hoang mạc trên thì Gobi có khí hậu và cảnh quan thú vị. Nhiệt độ có thể lên tới 40 độ C vào mùa hè nhưng vào mùa đông thì có thể giảm còn -40 độ C, tuyết phủ trắng.

Lượng mưa tại đây dao động 50-200mm, có hai mùa mưa và mùa khô. Chính vì thời tiết nóng lạnh đa dạng đó mà Gobi có nhiều cồn cát, đồng bằng sỏi, núi đá đẹp, thú vị tạo nên cảnh quan thu hút du khách. Đặc biệt sa mạc này đã khai quật được những bộ hóa thạch của các loài khủng long khác nhau đã tuyệt chủng hàng ngàn năm trước.

Xem thêm: Đại dương già nhất thế giới là?

Sa mạc Kalahari

Diện tích sa mạc khoảng 930.000 km2. Phần lớn diện tích của sa mạcbao phủ bởi cát đỏ và không có cố định nước về mặt.

Tuy nhiên lượng mưa tại đây thấp hơn 500mm và một số nơi khoảng 200mm và có một số nơi thường xuyên đạt 250mm nên Kalahari không được xếp là sa mạc thực thụ. Khu vực nơi đây từng có hoạt động của con người và hiện thì với lượng mưa này thì vẫn có phù hợp với thực vật phát triển.

Kalahari bề mặt toàn cát nâu đỏ và không có nước lâu bền tuy nhiên thì sự dẫn lưu của nước đi theo các thung lũng khô, vùng lòng chảo ngập nước theo mùa, lòng chảo cát của hai lòng chảo là Makgadikgadi ở Botswana và Etosha ở Namibia. Sa mạc này có nhiệt độ 20-40°C vào mùa hè. Mùa đông có khí hậu khô, lạnh, về đêm có sương muối, nhiệt độ trung bình có thể tới 0°C.

Sa mạc Patagonia

Thuộc khu vực Argentina, Patagonia là một đồng bằng cát. Theo bách khoa oàn thư Britannica thì khu vực sa mạc và bán sa mạc bắt đầu từ Đại Tây Dương đến dãy Andes, đặc biệt là sườn núi ít mưa ở Andes (nơi có thung lũng Chết ở California). Nơi đây chủ yếu là vùng đồng bằng cát và không có cây.

Khí hậu nơi đây khắc nghiệt với lượng mưa trung bình chỉ từ 160-200mm mỗi năm. Môi trường khắc nghiệt này chủ yếu do địa hình tạo nên, theo ý kiến của giáo sư địa lý danh dự tại ĐH Radford Virginia – bà Susan Woodward. Bởi vì khi bị ép di chuyển vòng qua núi và các vùng trũng sâu, các khối không khí trở nên nóng hơn, tăng khả năng giữ hơi nước. Vì sườn dãy Andes ít mưa hơn nên nước bốc hơi cực nhanh và tạo nên môi trường sa mạc khô cằn.

Sa mạc Great Victoria

Có diện tích 647.000 kms, Great Victoria chủ yếu thuộc nước Úc. Sa mạc này được tạo nên từ cồn cát đỏ lớn và hố muối. Nơi đây có lượng mưa trung bình là 162mm, nếu so với những nơi có lượng mưa đến 500mm thì nơi đây mưa thấp hơn nhiều. Tuy nhiên nơi đây có nhiều lạc đà với số lượng tới 750.000 con, khiến nguồn nước tại khu vực bị ảnh hưởng.

Mặc dù gọi là sa mạc nhưng có người sống tạo thành khu vực dân cư thưa thớt ở khu vực Tây và Nam Úc nên đây vẫn là vùng sinh thái tạm thời của Úc. Phía Bắc Great Victoria tiếp giáp sa mạc Gibson còn phía Nam là đồng bằng Narrabar. Tuy vậy nơi đây có thảm thực vậy khan hiếm và khô hạn nhất nước Úc.

Sa mạc Syria

Diện tích : khoảng 518.000 km2 (khoảng 200.000 dặm vuông)

Syria hoang tàn và khô cằn, lượng mưa hàng năm là khoảng 125mm, là vùng đất chết. Nó thuộc địa phận của các vùng Syria, Irac, Jordan, Ả Rập Saudi và được bao bọc bởi dung nham. Trước đây con người không khám phá nơi này do dung nham nhưng gần đây người ta đã xây đường cao tốc, ống dẫn dầu dọc khu vực này.

Tuy vậy, có dấu hiệu cho thấy người cổ đại đã từng đến đây. Năm 2009, người ta khám phá một khu vực khảo cổ mà được đặt tên là “vòng tròn đá Stonehenge của Syria”. Năm 2012, một báo cáo của Discovery chỉ ra rằng nơi đây có số lượng lớn vòng tròn đá và các khu lăng mộ.

Sa mạc này có một núi lửa lớn được xác định lớn nhất Ả Rập là núi lửa Es Safa gần Damascus. Nó có các lỗ thoát dung nham đã hoạt động trong Đại kỉ nguyên Holocene, vào khoảng 12.000 năm về trước. Năm 1850 người ta phát hiện thêm một một hồ dung nham sôi nữa.

Sa mạc Great Basin

Diện tích: 490.000 km2 (khoảng 190.000 dặm vuông).

Lượng mưa trung bình tại đây là khoảng 150-300mm và phần lớn lượng mưa ở đây rơi xuống là ở dạng tuyết. Sa mạc này bao phủ phần lớn Nevada, một phần của Utah và một vài bang khác. Nó thuộc khu vực sườn ít mưa của dãy Sierra Nevada ở phía Đông California.

Có nhiều loại đá kỳ lạ được hình thành trong khu vực Great Basin. Năm 2009 người ta tìm thấy một vài loại với hình dáng như đang mật ong nhỏ giọt ở khu vực trung tâm Nevada. Người ta cho rằng sở dĩ có các loại đá kỳ lạ là do trong vỏ Trái Đất có sự thay đổi bởi vì áp suất lớn và nhiệt độ cao dưới bề mặt Trái Đất. Trong lớp khí quyển khi các vật chất nặng nóng lên sẽ tràn qua các lớp phủ mỏng hơn, kéo theo vật chất đằng sau dẫn đến thay đổi địa hình và đá.

Sa mạc Chihuahua

DIện tích: khoảng 282.000 km2, theo thống kê còn lớn hơn tiêu bảng California.

Vị trí: dọc theo biên giới Mexico – Mỹ.

Cái tên Chihuahua được đặt do nó bao phủ gần hết bang Chihuahua của Mexico và có dính thêm các địa phận ở bang Texas, New Mexico và Arizona của Mỹ.

Lượng mưa trung bình nơi đây ít hơn 228mm mỗi năm. Hai dãy núi Sierre Madre Occidental ở phía Tây và Sierra Madre Oriental ở phía Đông bao bọc xung quanh Chihuahua, chúng ngăn hơi nước từ Thái Bình Dương và vịnh Mexico vào sâu trong đất liền nên lượng mưa ở đây thấp.

Ngoài ra có hơn 300 hang động ở khu vực bên dưới sa mạc và dãy núi Guadalupe thuộc New Mexico. Người ta đã xây dựng công viên quốc gia Carlsbad Caverns tại khu vực này sau khi axit sunfuric xâm nhập vào núi đá vôi.

Chúng ta đã cùng tìm hiểu những hoang mạc lớn nhất thế giới, sa mạc lớn nhất thế giới rồi và bạn cũng thấy có lượng lớn sa mạc đang dần lấn sang đất. Với sự thay đổi khí hậu, không khí nóng lên như hiện nay, sa mạc hóa lan rộng thì chúng ta cần bảo vệ môi trường nhiều hơn.

Xem thêm về:

5 dãy núi già nhất trên Trái Đất